Prace laboratoryjne, podczas których dochodzi do kontaktu ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, stanowią potencjalne zagrożenie dla pracowników i środowiska. Bezpieczna praca w laboratorium mikrobiologicznym opiera się na połączeniu takich elementów, jak: prawidłowo przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego, odpowiednio zaplanowane pomieszczenia (wyposażone w prawidłowo funkcjonujące aparaturę i sprzęt), adekwatne kwalifikacje personelu, właściwie dobrane i użytkowane środki ochrony indywidualnej oraz przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy z mikroorganizmami, będącymi potencjalnym źródłem zakażenia.

DOI: 10.54215/BP.2023.03.5.Golofit-Szymczak

Stosowanie nanomateriałów w różnych dziedzinach krajowej gospodarki z jednej strony przyczynia się do wytwarzania produktów ułatwiających życie człowieka i do poprawy komfortu tego życia, z drugiej zaś, w przypadku nieprawidłowego zarządzania ryzykiem, może powodować zagrożenie dla zdrowia pracowników. Z tego względu konieczne jest identyfikowanie, ocenianie i ograniczanie zagrożenia związanego z narażeniem pracowników na te niebezpieczne materiały. Przedstawione w artykule szacunkowe metody oceny ryzyka zawodowego są obecnie jedynym rozwiązaniem umożliwiającym prawidłowe zarządzanie ryzykiem stwarzanym przez projektowane nanomateriały (ENMs) i podejmowanie odpowiednich działań w celu ograniczenia zagrożeń. Wdrożenie tych metod umożliwi polskim pracodawcom dostosowanie się do zaleceń wynikających z dyrektywy 98/24 EC w obszarze zarządzania ryzykiem zawodowym związanym z tymi specyficznymi substancjami chemicznymi.

Podstawowymi rozwiązaniami problemu oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez nanomateriały są metody control banding (metody CB), uwzględniające właściwości fizykochemiczne i specyfikę oddziaływania nanocząstek na żywe organizmy. Metody te są coraz powszechniej stosowane w państwach UE, w USA i Kanadzie, a także zalecane przez Międzynarodową Organizację Pracy, Światową Organizację Zdrowia oraz Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.

DOI: 10.5604/01.3001.0015.2299

Kryteria dokonywania oceny ryzyka zostały zamieszczone w  rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych  w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.  Zgodnie z nim, ocena ryzyka powinna być przeprowadzona na podstawie wszelkich dostępnych informacji z uwzględnieniem klasyfikacji czynników biologicznych, według skali 2-4, rodzaju wykonywanych przez pracownika czynności, czasu i stopnia spodziewanego narażenia, potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwych czynników biologicznych, choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą lub wskazówek organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.

W artykule zaprezentowano praktyczne zastosowanie metody OCRA, służącej do oceny ryzyka podczas wykonywania czynności powtarzalnych za pomocą kończyn górnych. Dokonano oceny ryzyka pojawienia się dolegliwości mięśniowo-szkieletowych na stanowisku montażowym.
Umiejętnie wykonywana ocena obciążenia na stanowiskach pracy powtarzalnej tak, aby możliwe było identyfikowanie i redukowanie ryzyka pojawienia się dolegliwości, będących konsekwencją tej pracy, ma duże znaczenie – istnieje bowiem wiele stanowisk, na których konieczne jest powtarzanie tych samych czynności.

W artykule przedstawiono ocenę obciążenia układu ruchu pracowników wykonujących pracę mechanika pojazdów samochodowych. Czynności wykonywane w trakcie pracy wiążą się z możliwością zaistnienia szeregu zagrożeń, a ponadto wymagają wiele wysiłku. Na podstawie badań przeprowadzonych w zakładach mechaniki samochodowej przedstawiono wyniki analizy obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego. Analizy, wykonane pod względem obciążeń i ciężkości pracy mechanika pojazdów samochodowych dostarczają wskazówek do działań, zmierzających do redukcji ryzyka związanego z dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi.

W artykule przedstawiono skutki i potencjalne przyczyny mobbingu w miejscu pracy, ze szczególnym uwzględnieniem czynników organizacyjnych. Zaprezentowano także opracowane do tej pory narzędzia do oceny ryzyka mobbingu w pracy, w tym polski kwestionariusz tzw. ORM, który powstał w CIOP-PIB. Omówiono sposób opracowania tego narzędzia, jego strukturę, właściwości psychometryczne, a także możliwość praktycznego wykorzystania.

W ostatnich latach wzrasta liczba nowych stanowisk pracy, m.in. obsługi infolinii – miejsc pracy, na których występują poważne, szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska pracy, m.in. hałas. W artykule przedstawiono wyniki pomiarów i oceny hałasu na stanowiskach pracy pracowników infolinii oraz podano zalecenia do jego ograniczenia. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się, że hałas na stanowiskach obsługi infolinii (podczas stosowania przez operatorów telefonicznych słuchawek nagłownych) może stanowić czynnik szkodliwy (powodujących ryzyko uszkodzenia słuchu) i czynnik uciążliwy utrudniający wykonywanie pracy i powodujący pozasłuchowe niekorzystne zmiany zdrowotne.

W artykule zaprezentowano metodę oceny ryzyka zawodowego w pomieszczeniach zamkniętych, która dotyczy zarówno możliwości wystąpienia obciążenia cieplnego w środowisku gorącym, jak i dyskomfortu termicznego w środowisku umiarkowanym, w rozumieniu PN-EN ISO 15265:2005. Norma ta może być stosowana w każdym środowisku pracy, w którym parametry powietrza, metabolizm pracowników lub izolacyjność cieplna ich odzieży mają stałe lub zmienne w czasie wartości.

Ocena ryzyka zawodowego umożliwia podjęcie odpowiednich przedsięwzięć w celu zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy we wszystkich jej aspektach. Stanowisko pracownika działu obsługi klienta uważane jest za bardzo stresujące. W mikroprzedsiębiorstwach, stanowiących 94,7% liczby wszystkich podmiotów zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Urzędowym Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON), wytwarzających ok. 29,8% PKB przedsiębiorstw i zatrudniających prawie 39% pracujących problem ten jest traktowany marginalnie.

Podstawą oceny ryzyka w mikroklimacie gorącym jest norma PN-EN 27243:2005: Środowiska gorące. Wyznaczanie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT. Prawidłowo przeprowadzona ocena obciążenia termicznego pracownika, opierająca się na postanowieniach tej normy, obejmuje trzy etapy. Etap pierwszy stanowi ogólna ocena warunków pracy, dokonywana na podstawie analizy warunków termicznych środowiska pracy i stopnia jej intensywności, wywiadu z pracownikiem służby bhp i pracownikami, a także pomiaru parametrów mikroklimatu tego środowiska. Etap drugi obejmuje określenie, ewentualnie pomiar wydatku energetycznego i izolacyjności cieplnej odzieży ochronnej oraz obliczenie wskaźnika WBGT. W trzecim etapie wartość obliczonego wskaźnika WBGT jest porównywana z wartościami odniesienia (tzn. dopuszczalnymi) WBGT. W artykule omówiono metodę pomiaru wskaźnika stresu termicznego WBGT na przykładzie pracy piekarza podczas zmiany roboczej oraz przedstawiono aparaturę badawczą, i wszystkie parametry, które należy uwzględnić dokonując oceny ryzyka związanego z pracą w mikroklimacie gorącym.

System oceny ryzyka zawodowego IRYS, udostępniony na stronach internetowych Instytutu, jest prezentowany w cyklu artykułów. W tym artykule autorzy przedstawiają moduł systemu, wspomagający przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego związanego z porażeniem prądem elektrycznym wysokiego napięcia.

W artykule przedstawiono zaproponowane przez Advisory Committee on Safety, Hygiene and Health Protection at Work of European Commission Employment and Social Affairs zasady oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki chemiczne w środowisku pracy, dla których nie ma ustalonych wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń. Podstawą tej oceny są zagrożenia dla zdrowia powodowane przez czynniki chemiczne, ich zdolność przedostawania się do powietrza na stanowiskach pracy oraz używana ilość.

Współczesna koncepcja kreowania bezpiecznego środowiska pracy polega na racjonalizacji ryzyka zawodowego, które pozostaje w zasadzie jedynym parametrem umożliwiającym kwantyfikowanie poziomu bezpieczeństwa. Jest przeto kluczem i nieodzownym narzędziem efektywnego zarządzania bezpieczeństwem pracy i dlatego warto, jak sądzę, przytoczyć kilka podstawowych pojęć związanych z ryzykiem. Ryzyko zawodowe jest definiowane jako możliwość ponoszenia strat w procesie pracy, czyli jest prawdopodobieństwem zaistnienia zdarzenia zagrażającego, powodującego określone szkody. Prawdopodobieństwo wystąpienia takiego zdarzenia jest związane z jednoczesnym wystąpieniem dysfunkcji struktury stanowiska pracy i ekspozycji na nią ludzi lub obiektów. W odniesieniu do maszyn produkcyjnych, a zwłaszcza do pras, najistotniejsze - zdecydowanie dominujące i decydujące o poziomie bezpieczeństwa - jest ryzyko wypadkowe (urazowe) stwarzane przez zagrożenia mechaniczne w strefie narzędziowej. Wynika to ze specyfiki pracy na prasach. Ryzyko zdrowotne związane z oddziaływaniem zagrożeń środowiskowych (hałas, zapylenie, oświetlenie itd.) jest dobrze rozpoznane i nie wynika ze szczególnego charakteru stanowisk pracy przy prasach. Ryzyko, jakie towarzyszy ludziom w różnych fazach użytkowania maszyn, mimo zastosowania środków bezpieczeństwa, jest tzw. ryzykiem resztkowym. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega w istocie na świadomym podejmowaniu albo odrzucaniu tegoż właśnie ryzyka. Ryzyko resztkowe, rzecz jasna, powinno pozostawać na poziomie zredukowanym do świadomie akceptowanego i uzasadnionego minimum, którego wartość graniczną wyznacza ryzyko tolerowalne, tj. ryzyko, które zostało zaakceptowane w danych okolicznościach opartych na bieżących wartościach społecznych (aktualny stan wiedzy i techniki, koszty, organizacja bezpiecznych procesów pracy, wykształcenie, umiejętności, kultura, świadomość personelu i in.). Ryzyko tolerowalne to niezwykle ważne pojęcie, wyznacza bowiem poziom minimum, poniżej którego zejść nie można, lecz jednocześnie trudne do zastosowania, bo niejednoznaczne. Jest ono podstawą współczesnej strategii kształtowania bezpieczeństwa, które obecnie jest definiowane jako uwolnienie od nietolerowalnego ryzyka, a nie wyidealizowany stan absolutnego bezpieczeństwa z ryzykiem zredukowanym do zera. (...)

Psychologiczna analiza pracy kontrolerów ruchu lotniczego (Costa G., 992; Hopkin D., 1995) do głównych przyczyn stresu - poza dużą odpowiedzialnością, koniecznością szybkiego przetwarzania danych, poważnymi konsekwencjami błędów - zalicza czynniki organizacyjne i społeczne. W tym zakresie wymienia się najczęściej: niejednoznaczny zakres obowiązków, trudne relacje z przełożonymi, brak kontroli nad rozwojem pracy, niskie wynagrodzenie, krytyczną opinię publiczną. W celu sprawdzenia psychospołecznej specyfiki pracy polskich kontrolerów przeprowadzono badania, w których wzięło udział 27 osób (5 kobiet i 22 mężczyzn). Badani kontrolerzy byli przedstawicielami trzech rodzajów stanowisk pracy: kontroli obszaru (12 osób), kontroli zbliżania (9 osób) i kontroli lotniska (9 osób). Minimalny staż pracy badanych kontrolerów wynosił 2 lata, maksymalny - 26 lat. Średnia wieku - 37,5 lat. Aby zdiagnozować czynniki stresorodne, wynikające z psychospołecznych warunków pracy, przeprowadzono badania w zakresie wymagań, kontroli i wsparcia społecznego w pracy krl. Taki zestaw zmiennych wynika z modelu stresu Roberta Karaska (por. Widerszal-Bazyl, 1997), według którego nasilenie stresu jest wypadkową tych trzech dymensji. Wysokie nasilenie stresu występuje w sytuacjach, gdzie wymagania w pracy są duże, a jednocześnie brakuje możliwości wpływu na sytuację pracy oraz wsparcia społecznego. Do pomiaru tych właściwości pracy zastosowano kwestionariusze: 1. Skalę Wymagań w Pracy do pomiaru spostrzeganej wielkości wymagań i stopnia ich uciążliwości (autorstwa Marii Widerszal-Bazyl). 2. Skalę Kontroli w Pracy do pomiaru spostrzeganego zakresu kontroli oraz do badania, na ile dany zakres kontroli ułatwia, a na ile utrudnia pracę (autorstwa Marii Widerszal-Bazyl). 3. Skalę Wsparcia Społecznego w Pracy do pomiaru spostrzeganego wsparcia społecznego w środowisku pracy (autorstwa Romana Cieślaka). W artykule niniejszym przedstawione zostaną najważniejsze wyniki uzyskane w tych badaniach. (...)