Najważniejsze definicje związane z występowaniem substancji chemicznych i pyłów w środowisku pracy, umożliwiające korzystanie z bazy.

Aerozol – zawiesina cząstek stałych, ciekłych lub stałych i ciekłych w fazie gazowej o pomijalnej prędkości opadania (PN-ISO 4225:1999)

Analiza ziarnowa – analiza wymiarów cząstek; oznaczanie rozkładu wymiarów cząstek (składu ziarnowego) (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Bezpieczeństwo i higiena pracy – stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy (PN-N-1800:2004)

Centrala wentylacyjna działająca w recyrkulacji powietrza - centrala wentylacyjna, w której następuje uzdatnianie wyłącznie powietrza recyrkulacyjnego (PN-EN 12792: 2006)

Centrala wentylacyjna i klimatyzacyjna – wytwarzany przemysłowo obudowany zespół składający się z sekcji zawierających wentylator lub wentylatory oraz inne niezbędne urządzenia do realizacji jednej lub większej liczby następujących funkcji: przepływu, filtracji, ogrzewania, chłodzenia, odzyskiwania ciepła, nawilżania, osuszania i mieszania powietrza (PN-EN 12792: 2006)

Chronometraż pracy – czas trwania poszczególnych czynności zawodowych pracownika w ciągu zmiany roboczej, różniących się narażeniem zawodowym (PN-ISO 4225/Ak:1999)

CLP/Rozporządzenie CLP to nowe europejskie rozporządzenie w sprawie klasyfikacji (Classification), oznakowania (Labelling) i pakowania (Packaging) substancji i mieszanin chemicznych. Przepisy rozporządzenia wprowadzają w całej UE nowy system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów oparty na globalnie zharmonizowanym systemie Organizacji Narodów Zjednoczonych (GHS ONZ). (Europejska Agencja Chemikaliów) 

Cyklon – separator pyłów lub kropel, w którym wykorzystuje się głównie siłę odśrodkową, powstającą w wyniku ruchu gazu (PN-ISO 4225:1999)

Czas uśredniania – przedział czasu, w którym za pomocą procedury pomiarowej uzyskuje się pojedynczy wynik (PN-EN 482: 2009)

Cząstka – mała odrębna część substancji stałej lub ciekłej (PN-ISO 4225 :1999)

Czynnik chemiczny – Każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. Dz.U. 2005 nr 11 poz. 86

 Czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie:

• a) czynnik chemiczny, który spełnia kryteria klasyfikacji zawarte w którejkolwiek z klas zagrożeń fizycznych lub zagrożeń dla zdrowia człowieka określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, s. 1, z późn. zm.), bez względu na to, czy został zaklasyfikowany,
• b) czynnik chemiczny, który nie spełnia kryteriów klasyfikacji, o których mowa w lit. a, który z uwagi na swoje właściwości fizykochemiczne lub oddziaływanie na człowieka oraz sposób, w jaki jest stosowany lub obecny w miejscu pracy, może stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników; przez pojęcie to należy rozumieć także każdy czynnik chemiczny oraz pył, dla którego ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy;”.

(Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2015 r. Dz.U. 2015 poz. 1097)

Czujnik – urządzenie lub przyrząd, którego zadaniem jest wykrywanie i pomiar zmiennej wielkości (PN-EN 12792: 2006)

Dalszy użytkownik - osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę na terytorium Wspólnoty i niebędąca producentem ani importerem, która używa substancji w jej postaci własnej lub jako składnika preparatu, podczas prowadzonej przez siebie działalności przemysłowej lub innej działalności zawodowej. Dystrybutor ani konsument nie są uważani za dalszych użytkowników. Reimporter podlegający wyłączeniu zgodnie z przepisem art. 2 ust. 7 lit. c) uważany jest za dalszego użytkownika (REACH Art.3); (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Dostawca oznacza każdego producenta, importera, dalszego użytkownika lub dystrybutora wprowadzającego do obrotu substancję w jej postaci własnej lub jako składnik mieszaniny, lub też mieszaninę; (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Dystrybutor oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Wspólnoty, w tym osobę prowadzącą handel detaliczny, która wyłącznie magazynuje oraz wprowadza do obrotu substancję w jej postaci własnej lub jako składnik mieszaniny, udostępniając ją osobom trzecim (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Dozymetria indywidualna - metoda oceny indywidualnego narażenia przez pomiar stężenia substancji szkodliwej za pomocą próbnika umieszczonego w strefie oddychania (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Dozymetr indywidualny (próbnik osobisty) – umieszczone na pracowniku urządzenie, które pobiera próbkę powietrza w strefie oddychania (PN-EN 689: 2002)

Dozymetr pasywny – bezprzepływowe urządzenie do pobierania próbek powietrza (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Dozymetr aktywny – przepływowe urządzenie do pobierania próbek powietrza

Dym – wydzielany aerozol, którego głównym źródłem są procesy spalania (PN-ISO 4225:1999)

Dymy – aerozol zawierający cząstki stałe powstające w wyniku kondensacji par (np. w procesach metalurgicznych) utleniających się podczas topnienia substancji. Często temu procesowi towarzyszą reakcje chemiczne, takie jak utlenianie (PN-ISO 4225:1999)

Działania korygujące – działania podjęte w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodności lub niepożądanej sytuacji (PN-N-18001:2004)

Działania zapobiegawcze – działania podjęte w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodności lub potencjalnej sytuacji (PN-N-18001: 2004)

Efektywność wentylacji (stężenie) – miara zależności między stężeniem zanieczyszczenia w powietrzu wywiewanym i stężeniem zanieczyszczenia w określonej strefie (PN-EN 12792: 2006)

Emisja – wydzielanie substancji do atmosfery; punkt lub obszar, z którego zachodzi wydzielanie nosi nazwę „źródło emisji”; termin ten jest stosowany do opisu szybkości wydzielania oraz wydzielanej ilości. Termin ten może być również stosowany w odniesieniu do hałasu, ciepła itp. (PN-ISO 4225:1999)

Emisja niezorganizowana – wydzielanie do powietrza atmosferycznego substancji zanieczyszczających w sposób nieuporządkowany (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Emisja zorganizowana – wydzielanie do powietrza atmosferycznego substancji zanieczyszczających przez urządzenia o znanych parametrach, w sposób umożliwiający zmierzenie (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Filtracja – usuwanie cząstek z cieczy lub gazu (PN-EN 12792: 2006)

Frakcja wdychalna – frakcja aerozolu wnikająca przez nos i usta, która po zdeponowaniu w drogach oddechowych stwarza zagrożenie dla zdrowia, określona zgodnie z normą PN-EN 481 (Dz.U. 2018 poz. 1286)

Frakcja pozatchawiczna – udział masowy cząstek frakcji wdychanej nie wnikających poza krtań (PN-EN 481:1998)

Frakcja tchawiczna – udział masowy cząstek frakcji wdychanych wnikających poza krtań (PN-EN 481:1998)

Frakcja tchawiczno-oskrzelowa – udział masowy cząstek frakcji wnikających głębiej poprzez krtań, lecz nie dostających się do bezrzęskowych dróg oddechowych (PN-EN 481:1998)

Frakcja respirabilna – frakcja aerozolu wnikająca do dróg oddechowych, która stwarza zagrożenie dla zdrowia po zdeponowaniu w obszarze wymiany gazowej, określona zgodnie z normą PN-EN 481. (Dz.U. 2018 poz. 1286).

Frakcja torakalna – frakcja aerozolu wnikająca do dróg oddechowych w obrębie klatki piersiowej, która stwarza zagrożenie dla zdrowia po zdeponowaniu w obszarze tchawiczo-oskrzelowym i obszarze wymiany gazowej, określona zgodnie z normą PN-EN 481. (Dz.U. 2018 poz. 1286).

Gazy odlotowe – substancja odprowadzana do atmosfery stanowiąca zwykle mieszaninę złożoną z kilku składników gazowych, par i pyłu (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Impaktor kaskadowy – urządzenie do separacji i rozdziału cząstek na frakcje o różnej wielkości, w zależności od pędu (PN-ISO 4225:1999)

Impindżer – urządzenie, w którym do pobierania próbek cząstek i gazów wykorzystuje się zjawisko uderzenia i zatrzymania (PN-ISO 4225:1999)

Importer oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Wspólnoty i odpowiedzialną za import; (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Infiltracja – niekontrolowany lub nieplanowany dopływ powietrza do pomieszczenia przez nieszczelności w obudowie tego pomieszczenia (PN-EN 12792:2006)

Instalacja klimatyzacji – zestaw wszystkich urządzeń i elementów niezbędnych do zapewnienia klimatyzacji (PN-EN 12792:2006)  

Instalacja wentylacji – zestaw wszystkich elementów wymaganych do zapewnienia wentylacji (PN-EN 12792: 2006)

Instalacja wywiewna – zestaw urządzeń zawierający wszystkie elementy składowe niezbędne w instalacji wywiewnej pojedynczego mieszkania (PN-EN 12792:2006)

Izokinetyczne pobieranie próbek – pobieranie cząstek zawieszonych w strumieniu gazu w taki sposób, że prędkość strumienia częściowego ma taką samą wartość i kierunek jak prędkość głównego strumienia gazu w punkcie pobierania (PN-ISO 4225:1999)

Jakość powietrza wewnętrznego – cechy powietrza do oddychania (klimatu) wewnątrz budynku obejmujące skład gazowy, wilgotność, temperaturę i zanieczyszczenia (PN-EN 12792: 2006)

Klasyfikacja służy określeniu wszystkich właściwości substancji chemicznych, zwanych dalej „substancjami”, i mieszanin, które mogą stwarzać zagrożenia podczas normalnego ich stosowania lub użytkowania – toksyczności, właściwości fizykochemicznych i ekotoksyczności. Analizie poddaje się wszystkie rodzaje zagrożeń. (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018)

Klasa zagrożenia oznacza charakter zagrożenia wynikające z właściwości fizycznych, zagrożenia dla zdrowia ludzkiego lub dla środowiska;
(Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Kategoria zagrożenia oznacza podział kryteriów w każdej klasie zagrożeń określających stopień zagrożenia (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Krzywa rozkładu wymiarów cząstek – słupkowy lub ciągły wykres udziałów cząstek w zależności od ich wymiarów (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Liczbowe stężenie cząstek – liczba cząstek fazy rozproszonej w aerozolu w jednostce objętości gazu (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Liczbowy udział cząstek – stosunek liczby cząstek z określonego przedziału ich wymiarów do całkowitej liczby cząstek fazy rozproszonej lub osiadłej (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Masowy udział cząstek – stosunek masy cząstek z określonego przedziału ich wymiarów do całkowitej masy cząstek fazy rozproszonej lub osiadłej (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Mgła – ogólny termin określający zawiesinę kropel w gazie. W metrologii tym terminem określa się zawiesinę kropel wody w powietrzu, ograniczającą widzialność do 1 km (PN-ISO 4225:1999)

Mieszanina chemiczna – mieszanina lub roztwór składający się z dwóch lub większej liczby substancji (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Monitoring – (1) w ogólnym znaczeniu termin ten oznacza wielokrotne pomiary w celu określenia zmian w pewnym okresie; (2) w znaczeniu zawężonym termin ten oznacza systematyczne pomiary poziomu stężenia danego zanieczyszczenia wykonywane w odniesieniu do wybranego normatywu lub w celu oceny skuteczności określonego systemu i urządzeń oczyszczających (PN-ISO 4225:1999)

Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika, w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń (Rozporządzenie MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. Dz.U. 2014 poz. 817)

Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina (Rozporządzenie MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. Dz.U. 2014 poz. 817)

Najwyższe Dopuszczalne Stężenia Pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie (Rozporządzenie MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. Dz.U. 2014 poz. 817) 

Narażenie zawodowe – podleganie oddziaływaniu czynników szkodliwych dla zdrowia związanych z wykonywaniem pracy. Obecność czynnika chemicznego w powietrzu w obrębie strefy oddychania pracownika określone, jako stężenie czynnika, uzyskane na podstawie pomiarów narażenia i odniesione do tego samego okresu odniesienia, którego dotyczy wartość dopuszczalna (PN-EN 689:2002)

Narażenie łączne – oddziaływanie na pracownika więcej niż jednego czynnika szkodliwego jednocześnie lub kolejno, podczas jednej zmiany roboczej narażenie pracowników, jednocześnie lub kolejno, na więcej niż 1 czynnik szkodliwy w ciągu tej samej zmiany roboczej (Czynniki szkodliwe w środowisku pracy – wartości dopuszczalne); (Czynniki szkodliwe w środowisku pracy – wartości dopuszczalne)

Niebezpieczne substancje i mieszaniny chemiczne – substancje lub ich mieszaniny stwarzające zagrożenie dla zdrowia człowieka lub dla środowiska, zaklasyfikowane co najmniej do jednej z 15 kategorii ustalonych na podstawie właściwości fizykochemicznych, zagrożeń dla zdrowia oraz zagrożeń dla środowiska (Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r.; Dz. U. z 2011 Nr 63, poz. 322)

Ocena ryzyka zawodowego jest to proces identyfikowania czynników stwarzających zagrożenie dla zdrowia pracowników, a także badania warunków ich pracy w związku z działaniem tych czynników. Podstawowym jej celem jest dokładne poznanie niebezpiecznych właściwości czynników chemicznych mogących potencjalnie spowodować szkodę oraz podejmowanie przez pracodawcę odpowiednich działań ukierunkowanych na ograniczenie ryzyka (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r., Dz. U. 2005, nr 11, poz. 86).

Ogół zawieszonych cząstek – wszystkie cząstki zawieszone w powietrzu o określonej objętości (PN-EN 481:1998)

Okres pomiarowy – część zmiany roboczej wynikająca z rodzaju procesu technologicznego w czasie, której są pobierane próbki powietrza (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Opad pyłu – masa pyłu opadającego na jednostkę powierzchni otwartej przestrzeni w jednostce czasu (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Para – gazowa faza materii, która może równocześnie występować także w stanie ciekłym lub stałym (PN-ISO 4225:1999)

Piktogram określający rodzaj zagrożenia oznacza układ graficzny zawierający znak i inne elementy graficzne, takie jak: obwódka, wzór lub kolor tła, których zadaniem jest przekazanie konkretnych informacji o danym zagrożeniu (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Pomiar stacjonarny – pomiar stężenia substancji szkodliwej w określonych punktach pomiarowych (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Popiół – stała pozostałość po spaleniu materiałów zawierających węgiel. Popiół może zawierać cząstki niespalonego paliwa; jednak dla celów analitycznych często przyjmuje się, że nastąpiło całkowite spalenie (PN-ISO 4225:1999)

Popiół lotny – bardzo drobne cząstki popiołu porywane przez gazy tworzące się podczas spalania paliwa (PN-ISO 4225:1999)

Powietrze wnętrz – powietrze wewnątrz zamkniętej przestrzeni, np. w mieszkaniach i budynkach użyteczności publicznej (PN-ISO 4225:1999)

Powietrze na stanowiskach pracy – atmosfera w miejscu pracy, w pomieszczeniach lub na zewnątrz, oddziałująca na człowieka w godzinach jego pracy (PN-ISO 4225:1999)  

Preparat - oznacza mieszaninę lub roztwór składający się z dwóch lub większej liczby substancji (Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r.); 

Preparat niebezpieczny - Preparat uznaje się za niebezpieczny i tym samym podlega on przepisom dyrektywy 1999/45/WE, gdy:
- zawiera on, co najmniej jedną z substancji niebezpiecznych w znaczeniu art. 2 (definicje substancji niebezpiecznych);
-uznaje się go za niebezpieczny, po dokonaniu oceny, z powodu jego właściwości fizyczno-chemicznych lub niebezpieczeństwa, jakie stwarza dla zdrowia lub środowiska. Metody oceny pod względem ww. trzech kryteriów znajdują się w załącznikach;
-nie uznaje się go za niebezpieczny w ścisłym znaczeniu dyrektywy, lecz może on mimo to stwarzać specyficzne zagrożenie. Preparaty te wyszczególniono w załączniku.
(ECHA TERM multilingual REACH & CLP terminology)

Procedura pomiarowa - pobieranie próbek powietrza i ilościowe oznaczanie jednego lub więcej szkodliwych substancji chemicznych lub pyłów w powietrzu wraz z przechowywaniem i transportem próbek (Czynniki szkodliwe w środowisku pracy – wartości dopuszczalne);

Producent oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Wspólnoty wytwarzającą substancję na terytorium Wspólnoty; (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Próbka powietrza - określona objętość powietrza (lub wyodrębnione z niej zanieczyszczenia), pobranego w celu przeprowadzenia badań zawartych w nim substancji zanieczyszczających (PN-ISO 4225/Ak:1999)


Próbka powietrza pobrana izolacyjnie – próbka uzyskana przez wyodrębnienie w szczelnie zamkniętym pojemniku określonej objętości badanego powietrza (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Próbka powietrza pobrana z wyodrębnieniem zanieczyszczeń – próbka uzyskana przez przepuszczenie określonej objętości powietrza przez urządzenie zatrzymujące ilościowo badane zanieczyszczenia (PN-ISO 4225/Ak:1999)


Próbnik osobisty (dozymetr indywidualny) – umieszczone na pracowniku urządzenie, które pobiera próbkę powietrza w strefie oddychania (PN-EN 689:2002)

Przedziałowa skuteczność rozdziału faz (przedziałowa skuteczność oddzielacza cząstek) – stosunek liczby lub masy cząstek z określonego przedziału ich wymiarów, oddzielonych w oddzielaczu w jednostce czasu, odpowiednio do liczby lub masy cząstek doprowadzonych do oddzielacza w jednostce czasu (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Punkt pomiarowy – wybrane miejsce pobierania próbek powietrza (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Pył - ogólny termin stosowany do określenia cząstek ciała stałego różnej wielkości i różnego pochodzenia, przez pewien czas pozostających w zawieszeniu w gazie (PN-ISO 4225) 

Pył drobnoziarnisty – małe cząstki ciała stałego, zazwyczaj przyjmuje się że są to cząstki o średnicy poniżej 75 µm, osiadające pod wpływem swojego ciężaru, ale mogące przez pewien czas pozostawać w zawieszeniu (PN-ISO 4225:1999)

Pył gruboziarnisty – cząstki stałe znajdujące się w atmosferze lub gazach odlotowych (PN-ISO 4225:1999)

Reach - rozporządzenie (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniającego dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylającego rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE; 

Ryzyko - prawdopodobieństwo tego, że do potencjalnej szkody może dojść w warunkach stosowania i/lub narażenia (Dyrektywa Rady 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r.)

Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (PN-N-18001:2004)

Ryzyko zawodowe stwarzane przez czynnik chemiczny jest zdefiniowane, jako prawdopodobieństwo (możliwość) wystąpienia potencjalnej szkody zdrowotnej w warunkach stosowania czynnika chemicznego lub narażenia na czynnik chemiczny w miejscu pracy (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r., Dz. U. 2005, nr 11, poz. 86)

Scenariusz narażenia - Zespół warunków, w tym warunków operacyjnych i środków związanych z zarządzaniem ryzykiem, opisujących sposób produkcji lub stosowania substancji podczas etapów jej istnienia oraz sposób, w jaki producent lub importer kontroluje narażenie ludzi i środowiska lub w jaki zaleca dalszemu użytkownikowi sprawowanie takiej kontroli. Scenariusze narażenia mogą obejmować jeden określony proces lub zastosowanie lub kilka procesów lub zastosowań, stosownie do sytuacji. (Sprostowanie do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006, art. 3 ust. 1.) 
(ECHA TERM multilingual REACH & CLP terminology)

Separator – urządzenie przeznaczone do usuwania cząstek z fazy gazowej (PN-ISO 4225:1999)

Skuteczność zatrzymywania – stosunek liczby lub masy cząstek zatrzymanych przez separator do całkowitej liczby lub masy cząstek wprowadzonych do separatora (zwykle wyrażana w procentach) (PN-ISO 4225:1999)

Smog – (termin będący pochodną terminów angielskich smoke – dym i fog – mgła): intensywne zanieczyszczenie atmosfery przez aerozole, spowodowane częściowo procesami naturalnymi, a częściowo działalnością człowieka (PN-ISO 4225:1999)

Spaliny – całość gazów i cząstek z procesów spalania unoszonych przez te gazy. (W niektórych przypadkach także gazy i cząstki z procesów chemicznych i metalurgicznych) (PN-ISO 4225:1999)

Stanowisko pracy – miejsce, w którym pracownik wykonuje czynności zawodowe stale lub okresowo (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Strategia pobierania próbek powietrza - zbiór zasad postępowania obejmujący wytypowanie miejsca pobierania próbek powietrza, czas ich pobierania oraz liczbę i rozłożenie w ciągu zamiany roboczej. (Czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wartości dopuszczalne 2012)

Strefa oddychania pracownika - przestrzeń zawierająca powietrze pobierane przez ludzi bezpośrednio do oddychania. Stanowi ona półkulę o promieniu zazwyczaj przyjmowanym, jako 3 dm, znajdującą się wokół twarzy, o środku w połowie linii łączącej uszy. Podstawą tej półkuli jest płaszczyzna przechodząca przez tę linię oraz czubek głowy i krtań (PN-ISO 4225:1999)

Strumień emisji – wielkość emisji na jednostkę powierzchni źródła emisji (PN-ISO 4225:1999)

Strumień powietrza – masa lub objętość powietrza przepływającego przez daną płaszczyznę podzielona przez czas (PN-EN 12792:2006)

Substancja - oznacza pierwiastek chemiczny lub jego związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu, wyłączając rozpuszczalniki, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji (Sprostowanie do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006, art. 3 ust. 1,) 

Substancja niebezpieczna – jest to substancja stwarzająca zagrożenie dla zdrowia człowieka i/lub środowiska zakwalifikowana, co najmniej do jednej z następujących kategorii: bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, żrące, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na rozrodczość, łatwo palne, wysoce łatwopalne, skrajnie łatwopalne, o właściwościach utleniających i wybuchowych, niebezpieczne dla środowiska (ECHA TERM multilingual REACH & CLP terminology),

Substancje i mieszaniny bardzo toksyczne – substancje i mieszaniny, które w przypadku połknięcia, wchłonięcia drogą oddechową lub przez skórę ich bardzo małych ilości mogą spowodować zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018, zm. Dz. U. 2014, poz. 6)

Substancje i mieszaniny toksyczne – substancje i mieszaniny, które w przypadku połknięcia, wchłonięcia drogą oddechową lub przez skórę ich małych ilości mogą spowodować zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018, zm. Dz. U. 2014, poz. 6)   

Substancje i mieszaniny szkodliwe – substancje i mieszaniny, które w przypadku połknięcia, wchłonięcia drogą oddechową lub przez skórę mogą spowodować zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018) 

Substancje żrące – substancje i mieszaniny żrące – substancje i mieszaniny, które w zetknięciu z żywymi tkankami mogą powodować ich zniszczenie; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018 zm. Dz. U. 2014, poz. 6) 

Substancje i mieszaniny drażniące – substancje i mieszaniny niewykazujące działania żrącego, które w przypadku krótkotrwałego, długotrwałego lub wielokrotnego kontaktu ze skórą lub błoną śluzową mogą powodować ich stany zapalne; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018 zm. Dz. U. 2014, poz. 6)

Substancje i mieszaniny uczulające – substancje i mieszaniny, które w przypadku wchłonięcia do organizmu drogą oddechową lub przez skórę mogą wywoływać stan nadwrażliwości, a kolejne narażenie na substancję spowoduje niekorzystne dla zdrowia człowieka charakterystyczne skutki; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018, zm. Dz. U. 2014, poz. 6)

Substancje i mieszaniny rakotwórcze – substancje i mieszaniny, które w przypadku przyjmowania drogą pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną raka lub wzrostu częstości jego występowania; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r.Dz.U. 2012 poz. 1018 zm. Dz. U. 2014, poz. 6) 

Substancje i mieszaniny mutagenne – substancje i mieszaniny, które w przypadku przyjmowania drogą pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną dziedzicznych wad genetycznych lub wzrostu częstości ich występowania; (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r.Dz.U. 2012 poz. 10188, zm. Dz. U. 2014, poz. 6)

Substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji, jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającym i uchylającym dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1); mieszaniny zawierające substancje wymienione w pkt 1 w stężeniach powodujących spełnienie kryteriów klasyfikacji mieszaniny, jako rakotwórczej lub mutagennej kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem, o którym mowa w pkt 1 (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2015 r. Dz.U. 2015 poz. 1090) 

Substancje i mieszaniny działające szkodliwie na rozrodczość – substancje i mieszaniny, które w przypadku przyjmowania drogą pokarmową, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną szkodliwych skutków u potomstwa, innych niż wady genetyczne, lub wzrostu częstości występowania takich skutków oraz zaburzeń funkcji lub możliwości rozrodczych u człowieka (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018, zm. Dz. U. 2014, poz. 6) 

Substancje i mieszaniny niebezpieczne dla środowiska – substancje i mieszaniny, które po przedostaniu się do środowiska stwarzają lub mogą stwarzać natychmiastowe lub opóźnione zagrożenie dla jednego lub większej liczby elementów środowiska (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. Dz.U. 2012 poz. 1018, zm. Dz. U. 2014, poz. 6) 

Substancja stwarzająca zagrożenie - Substancja, która spełnia kryteria dotyczące zagrożeń wynikających z właściwości fizycznych, zagrożeń dla zdrowia lub środowiska określone w częściach 2–5 załącznika I do rozporządzenia CLP i powinna zostać zaklasyfikowana według odpowiednich klas zagrożenia przewidzianych w tym załączniku (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.)

Substancja zanieczyszczająca powietrze – każda substancja emitowana do atmosfery w wyniku procesów naturalnych lub działalności ludzi, która wpływa szkodliwie na człowieka i środowisko (PN-ISO 4225:1999)

Substancja zawieszona – całkowity materiał w postaci cząstek pozostający w atmosferze lub w strumieniu gazów odlotowych przez dłuższy czas ze względu na zbyt małe rozmiary cząstek do uzyskania wystarczającej prędkości opadania (PN-ISO 4225:1999)

Sumaryczna krzywa rozkładu wymiarów cząstek (krzywa całkowa) – wykres będący całką krzywej rozkładu wymiarów cząstek; dla danego wymiaru cząstek podaje sumaryczny udział cząstek o wymiarach mniejszych od danego (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Średnica zastępcza – średnica cząstki kulistej, charakteryzującej się identycznymi właściwościami geometrycznymi, optycznymi, elektrycznymi lub aerodynamicznymi jak cząstka badana (PN-ISO 4225:1999)

Średnica zastępcza aerodynamiczna cząstki (średnica aerodynamiczna) – średnica kuli mającej w określonym ośrodku taką samą prędkość opadania (dla cząstek o wymiarach co najmniej 0,5 µm) lub taki sam współczynnik dyfuzji (dla cząstek o wymiarach poniżej 0,5 µm) jak cząstka badana; gęstość kuli przyjmuje się równą gęstości bezwzględnej cząstki (otrzymując średnicę zastępczą aerodynamiczną naturalną) lub równą 1 g/cm3 (otrzymując średnicę zastępczą aerodynamiczną umowną) (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Środki ochrony zbiorowej – środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym także pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będącymi rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz.1650, zm. Dz.U. z 2007 r. nr 49, poz. 330)

Środki ochrony indywidualnej przed zanieczyszczeniami chemicznymi i pyłami – środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu ochrony przed szkodliwymi zanieczyszczeniami chemicznymi i pyłami w środowisku pracy, w tym również wszystkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz.1650, zm. Dz.U. z 2007 r. nr 49, poz. 330)

Tło (zanieczyszczenia powietrza) - Ta część zanieczyszczenia powietrza, której nie można bezpośrednio powiązać z badanymi źródłami (PN-ISO 4225:1999)

Uczestnicy łańcucha dostaw - wszyscy producenci lub importerzy lub dalsi użytkownicy w łańcuchu dostaw (Sprostowanie do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006, art. 3 ust. 17)

Wartość dopuszczalna (normatyw higieniczny) – prawnie ustanowiona średnia wartość stężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia, z którą porównywane są wyniki pomiarów tego czynnika w powietrzu środowiska pracy w celu oceny narażenia pracowników (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Wentylacja – planowany nawiew i usuwanie powietrza z obsługiwanego pomieszczenia (PN-EN12792:2006)

Wentylacja grawitacyjna – wentylacja naturalna za pomocą przewodów zamontowanych pionowo lub co najwyżej pod kątem 45° (PN-EN 12792: 2006)

Wentylacja mechaniczna – wentylacja ze wspomaganiem zasilanych elektrycznie urządzeń wprawiających powietrze w ruch (PN-EN 12792: 2006)

Wentylacja naturalna – dopływ powietrza zewnętrznego przez nieszczelności (infiltracja) i otwory (wentylacja) w budynku, następujący w wyniku różnicy ciśnienia, bez wspomagania urządzeniami zasilanymi elektrycznie: wietrzenie, wentylacja grawitacyjna, wentylacja poprzeczna (PN-EN 12792: 2006)

Wentylacja nawiewna wspomagana wentylatorem – wentylacja, która wykorzystuje urządzenia, wprawiające powietrze w ruch, zasilane elektrycznie tylko po stronie powietrza nawiewanego (PN-EN 12792: 2006)

Wielkość emisji – masa (lub inny parametr fizyczny) substancji zanieczyszczającej emitowanej do atmosfery w jednostce czasu (PN-ISO 4225:1999)

Wielkość graniczna cząstki – wielkość cząstek, przy której skuteczność zatrzymywania w danym urządzeniu spada poniżej określonej wartości w zdefiniowanych warunkach (PN-ISO 4225:1999)

Włókna respirabilne - włókna o długości powyżej 5 µm o maksymalnej średnicy poniżej 3 µm i o stosunku długości do średnicy > 3 (Rozporządzenie MPiPS z dnia 6 czerwca 2014 r. Dz.U. 2014 poz. 817) 

Wykrywacz rurkowy oparty na pomiarze długości warstwy zabarwionej – szklana rurka zawierająca odczynniki chemiczne, które w wyniku przepuszczenia próbki powietrza mogą zmienić zabarwienie. Długość wytworzonej zabarwionej warstwy względem skali stanowi miarę stężenia danego czynnika chemicznego w powietrzu (PN-EN 1232: 2002)

Wyrób - oznacza przedmiot, który podczas produkcji otrzymuje określony kształt, powierzchnię, konstrukcję lub wygląd zewnętrzny, co decyduje o jego funkcji w stopniu większym niż jego skład chemiczny (art. 3, pkt 2 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH)

Wywiewnik – urządzenie, przez które powietrze opuszcza obsługiwane pomieszczenie (PN-EN 12792:2006)

Wskaźnik emisji – stosunek wielkości emisji substancji zanieczyszczającej powietrze w wyniku jakiejś działalności, np. produkcji, do wielkości tej produkcji. Na przykład: liczba kilogramów dwutlenku siarki emitowanych w wyniku wytwarzania jednej tony stali (PN-ISO 4225:1999)

Wskaźnik narażenia (ekspozycji) – wskaźnik liczbowy, charakteryzujący narażenie pracownika na szkodliwą substancję, obliczony na podstawie wyników jej oznaczania w powietrzu w celu porównania z odpowiednią wartością dopuszczalną. UWAGA – postać i sposób obliczania wskaźnika narażenia zależą od strategii pobierania próbek zastosowanej do oceny narażenia (PN-ISO 4225/Ak:1999)

Zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę (PN-N-18001:2004)

Zanieczyszczenie powietrza – zwykle obecność w atmosferze substancji, powstających w wyniku działania człowieka lub procesów naturalnych, przy czym substancje te występują w stężeniach i w czasie wystarczającym do niekorzystnego wpływu na komfort, zdrowie i dobra materialne osób i stan środowiska (PN-ISO 4225:1999)

Zasada pobierania próbek cząstek pyłów zawieszonych w powietrzu – określone wymaganie dla przyrządów do pobierania próbek, które dla każdej średnicy aerodynamicznej wyraża się w przybliżeniu:
w przypadku frakcji wdychanej, stosunkiem stężenia masy cząstek wchodzących do dróg oddechowych do stężenia masy cząstek w powietrzu otaczającym, zanim na nie wpłynęła obecność badanej osoby i jej oddech,
w pozostałych przypadkach, stosunkiem stężenia masy cząstek dostających się do określonego obszaru dróg oddechowych do stężenia masy cząstek wchodzących do dróg oddechowych. (Pozostałe przypadki mogą być odniesione do stężenia masy wszystkich zawieszonych cząstek substancji) (PN-EN 481:1998)

Zasada pobierania próbek dla frakcji wdychanej – określone wymaganie dotyczące przyrządów do pobierania próbek, gdy przedmiotem zainteresowania jest frakcja wdychana (PN-EN 481:1998)

Zasada pobierania próbek dla frakcji pozatchawicznej – określone wymaganie dla przyrządów do pobierania próbek, gdy przedmiotem zainteresowania jest frakcja pozatchawiczna (PN-EN 481:1998)

Zasada pobierania próbek dla frakcji tchawicznej – określone wymaganie dotyczące przyrządów do pobierania próbek, gdy przedmiotem zainteresowania jest frakcja tchawiczna (PN-EN 481:1998)

Zasada pobierania próbek dla frakcji tchawiczno-oskrzelowej – określone wymaganie dotyczące przyrządów do pobierania próbek, gdy przedmiotem zainteresowania jest frakcja tchawiczno-oskrzelowa (PN-EN 481:1998)

Zasada pobierania próbek dla frakcji respirabilnej (pęcherzykowej) – określone wymaganie dotyczące przyrządów do pobierania próbek, gdy przedmiotem zainteresowania jest frakcja respirabilna (pęcherzykowa) (PN-EN 481:1998)