Szkodliwe czynniki biologiczne (SCB) stanowią poważne, choć często bagatelizowane zanieczyszczenie środowiska pracy. Brak rutynowej kontroli jakości higienicznej środowiska pracy uwzględniającej obecność czynników biologicznych i wciąż niska świadomość istnienia tego problemu może stworzyć realne i poważne zagrożenie dla zdrowia pracowników. W artykule podano definicję SCB, omówiono powszechność występowania zagrożeń biologicznych, rolę bioaerozoli jako najpowszechniejszej formy ich transportu w środowisku, scharakteryzowano źródła SCB w środowisku pracy, przedstawiono wymogi prawne oraz metody kontroli, oceny narażenia i ryzyka. Przedstawiono też bieżące i nowe wyzwania, jakie stoją dziś przed nauką i techniką, a które mają lub będą miały wpływ na kontrolę i zapobieganie skutkom niekorzystnego oddziaływania SCB na człowieka w środowisku pracy i poza nim.

W wykazie chorób zawodowych obecnych jest 8 grup chorobowych powodowanych czynnikami biologicznymi o etiologii alergicznej oraz zakaźnej lub pasożytniczej. Odnośnie do chorób alergicznych w latach 2004-2012 odnotowano niewielką tendencję malejącą (w 2012 r. stanowiły ok. 3,7%). Wśród chorób powodowanych przez czynniki biologiczne i rozpoznanych jako zawodowe dominującą grupę stanowią choroby zakaźne lub pasożytnicze (prawie 30%). W latach 80. i 90. XX w. dominowały WZW, gruźlica i bruceloza, natomiast obecnie należą do nich choroby przenoszone przez kleszcze, w szczególności borelioza, a dopiero na kolejnych miejscach  WZW i gruźlica.

Praca w sektorze produkcji zwierzęcej związana jest z codziennym narażeniem na różnorodne szkodliwe czynniki biologiczne, w tym: bakterie, grzyby, ich fragmenty i metabolity, a także alergeny i toksyny pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Czynniki te mogą powodować u osób eksponowanych zoonozy (np. ptasia grypa, borelioza) oraz choroby o podłożu alergizującym i immunotoksycznym (np. alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych i zespół toksyczny wywołany pyłem organicznym). W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia tych niekorzystnych efektów zdrowotnych, niezbędne jest podjęcie przez pracodawców odpowiednich działań prewencyjnych i profilaktycznych.

Bezpieczeństwo mikrobiologiczne środowiska pracy wymaga obniżenia populacji drobnoustrojów do poziomu niestwarzającego zagrożenia.  Skuteczna dezynfekcja powietrza i powierzchni, jak również zabezpieczenie środków ochrony indywidualnej przed kolonizacją drobnoustrojami, wymaga zastosowania prawnie dozwolonych środków biobójczych. Aktywność biobójcza zróżnicowanych strukturalnie i chemicznie substancji czynnych w istotny sposób zależy od wielu czynników fizykochemicznych, w szczególności od czasu działania i stężenia. Właściwy dobór mikrobiocydów w stosunku do zidentyfikowanych zanieczyszczeń mikrobiologicznych, w połączeniu z odpowiednią techniką aplikacji, decyduje o skuteczności procesów dekontaminacyjnych.

Chorobami odkleszczowymi nazywamy choroby zakaźne przenoszone za pośrednictwem drobnych pajęczaków, zwanych kleszczami (Ixodida). W Polsce są one wywoływane przez co najmniej 5 gatunków (lub grup gatunków) mikroorganizmów (wirusów, bakterii, pierwotniaków). Spośród nich największe znaczenie ma krętek Borrelia burgdorferi wywołujący boreliozę z Lyme, który jest częstą przyczyną chorób zawodowych u leśników i rolników.

Główne kierunki profilaktyki chorób odkleszczowych obejmują: szczepienia ochronne przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, unikanie spożywania surowego mleka, stosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej podczas pracy w lesie lub na obrzeżach lasu, przegląd ciała i wzięcie natrysku po powrocie z pracy w lesie, szybkie i umiejętne usuwanie kleszczy przyssanych do ciała, stosowanie repelentów, edukację zdrowotną, opiekę medyczną nad zagrożonymi pracownikami leśnictwa i rolnictwa, działania prewencyjne ze strony  pionu bhp  lasów państwowych, redukcję liczebności kleszczy w środowisku naturalnym.

Instalacje klimatyzacyjne są rozwiązaniem technicznym służącym poprawie jakości powietrza wewnętrznego. W miarę wydłużenia się okresu eksploatacji, instalacje klimatyzacyjne mogą ulegać zanieczyszczeniu i stanowić źródło mikrobiologicznego skażenia powietrza. Zarówno w nowych budynkach, jak i tych już od wielu lat eksploatowanych powinno być prowadzone monitorowanie stanu instalacji klimatyzacyjnych pod kątem ich sprawności technicznej i jakości higienicznej oraz okresowe ich czyszczenie i ewentualna dezynfekcja.

Infekcje wirusowe dróg oddechowych stanowią poważny problem zdrowotny i ekonomiczny na całym świecie. Wysoka zakaźność tej grupy wirusów bezpośrednio wynika z łatwości transmisji, szczególnie w większych skupiskach ludzkich, takich jak placówki medyczne i oświatowe, duże zakłady pracy czy środki transportu.Ryzyko zakażenia dla tych grup zawodowych, a zwłaszcza pracowników ochrony zdrowia jest więc znacząco wyższe. Konieczne jest świadome stosowanie zasad profilaktyki czynnej (szczepienia ochronne), a w okresie wzrostu zapadalności również profilaktyki biernej (izolacja zakażonych, higiena). Niski poziom wyszczepialności przeciw grypie w populacji polskiej, w tym również wśród pracowników opieki zdrowotnej stanowi istotny problem, niosący znaczące ryzyko dla zdrowotności społeczeństwa i gospodarki kraju. 

W  artykule przedstawiono ryzyko zakażenia prątkiem gruźlicy w różnych grupach zawodowych. Najbardziej narażeni na ten czynnik są pracownicy szeroko pojętej ochrony zdrowia.

Praca omawia problem narażenia na endotoksyny, peptydoglikany i (1→3)-β-D-glukany na stanowiskach pracy przy zagospodarowaniu odpadów komunalnych. Te immunoreaktywne związki pochodzenia mikrobiologicznego są uznawane za markery zanieczyszczenia środowiska pracy przez bakterie i grzyby.  Przedstawiono krótką charakterystykę tych związków, ich pochodzenie, sposoby rozprzestrzeniania się, zalecane metody analityczne konieczne do ich identyfikacji oraz kryteria oceny higienicznej. W analizie piśmiennictwa opisano stwierdzane w różnych badaniach zakresy stężeń, które wykazują dużą zmienność w zależności od typu procesu technologicznego. Najwyższe stężenia endotoksyn i (1→3)-β-D-glukanów najczęściej mogą być obserwowane podczas zbierania i kompostowania odpadów komunalnych, gdzie ma miejsce największa emisja pyłu organicznego. Wskazano na niedostatek danych dotyczących narażenia na peptydoglikany. Ponadto scharakteryzowano najpowszechniejsze skutki zdrowotne wynikające z narażenia na opisywane czynniki, a także możliwe do zastosowania środki zapobiegawcze.