Ekonomiczne aspekty BHP  -  Aspekty mikroekonomiczne

Dla przedsiębiorstw koszty nieodpowiednich warunków pracy stanowią dodatkowe koszty produkcji, które mogą wpływać na ceny wyrobów i usług. Na koszty te, zgodnie z normą PN-N-18004:2001, składają się m.in. koszty: ubezpieczenia wyrażone w składkach na społeczne ubezpieczenie wypadkowe, wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych, świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych i uciążliwych, zwiększonej absencji chorobowej spowodowanej warunkami pracy, obniżonej wydajności pracy i jakości produkcji, które w efekcie powodują zaburzenia toku produkcji i podrażają jej koszt, a ponadto pogarszają wizerunek firmy.

Istotną grupę kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią koszty prewencji związane zarówno z realizacją wymagań prawnych, jak i wdrażaniem i utrzymaniem systemu zarządzania bhp (SZ BHP). Koszty działań prewencyjnych, zgodnie z normą PN-N-18004:2001, uwzględniają zarówno koszty spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i koszty wdrożenia, utrzymywania i doskonalenia SZ BHP (rys.). Wyższe koszty działań prewencyjnych powinny prowadzić do wzrostu poziomu bezpieczeństwa i poprawy warunków pracy, a tym samym do obniżenia, w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej, kosztów związanych z niewłaściwymi warunkami pracy.

Koszt składki na ubezpieczenie wypadkowe

Koszt składki na ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawowy składnik kosztów bhp w przedsiębiorstwie. Dzięki tej składce pracujący mają zapewnione ze strony ZUS świadczenia pieniężne i wybrane świadczenia rzeczowe w razie zaistnienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W związku z wprowadzeniem w życie z dniem 1 kwietnia 2006 r. zróżnicowanej składki na ubezpieczenie wypadkowe na poziomie przedsiębiorstwa znacznie wzrosła jej rola w ogólnych kosztach bhp w przedsiębiorstwie. Koszty wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych stanowią istotny składnik kosztów nieodpowiednich warunków pracy.

Przeprowadzone przez CIOP-PIB badania kosztów wypadków przy pracy wykazały m.in., iż bardzo niski jest udział przedsiębiorstw w społecznych kosztach wypadków przy pracy – wynosi on zaledwie 11% ogółu kosztów. Udział ten zmniejszył się wyraźnie po wejściu w życie z dniem 1 stycznia 2003 r. nowej ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym, co spowodowało obciążenie funduszu wypadkowego ZUS niektórymi świadczeniami pieniężnymi (np. jednorazowymi odszkodowaniami, zasiłkami chorobowymi) wypłacanymi dotychczas w znacznym stopniu ze środków własnych przedsiębiorstw.

Należy jednak podkreślić, iż na poziomie przedsiębiorstw bardzo wysokie są koszty zdarzeń potencjalnie wypadkowych, które nie zostały objęte obowiązkiem rejestracji. Wskazują na to liczne badania przeprowadzone m.in. w USA, Wielkiej Brytanii i krajach skandynawskich. Dlatego ograniczanie się jedynie do wypadków przy pracy, zarejestrowanych w przedsiębiorstwie, prowadzi do znacznego zaniżenia rzeczywistych kosztów wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych. Zwiększona absencja chorobowa, niezależnie od absencji spowodowanej wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi, może być powodowana pracą w warunkach szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia. Dlatego też czynnik ten powinien być uwzględniany jako składnik kosztów bhp, niezależnie od faktu, iż ocena stopnia wpływu nieodpowiednich warunków pracy zarówno na wielkość, jak i koszty absencji chorobowej jest obarczona dużym stopniem subiektywizmu.

Praca w warunkach szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia wpływa na obniżenie wydajności pracy, może też powodować większe zmęczenie i wolniejsze tempo pracy, które jest następnie „korygowane” przez pracę w godzinach nadliczbowych. Wpływa to w istotny sposób na wzrost kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa, tym bardziej, iż za pracę w godzinach nadliczbowych, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi (art. 134 K.p.) przysługują pracownikowi dodatki w wysokości 50 lub 100% w stosunku do wynagrodzenia.

Koszty świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych lub uciążliwych

Koszty świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych lub uciążliwych to koszty: posiłków profilaktycznych i regeneracyjnych, napojów oraz innych środków odżywczych wydawanych nieodpłatnie pracownikom, dodatków pieniężnych, skróconego czasu pracy, dodatkowych urlopów oraz innych uprawnień (np. możliwości wcześniejszego niż ogólnie przyjęto, przejścia na emeryturę).

Koszty prewencji związanej z realizacją wymagań prawnych

Koszty prewencji związanej z realizacją wymagań prawnych stanowią bardzo istotny i zauważalny składnik kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie. Zaliczyć należy do nich w szczególności koszty: zatrudnienia służby bhp lub obsługi w zakresie bhp przez specjalistów zewnętrznych, monitorowania bhp, zakupu środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, zakupu i prania ubrań roboczych, zakupu środków czystości, audytów, badań lekarskich, szkoleń w zakresie bhp, pomiarów warunków środowiska pracy, organizacji i utrzymania służb ratowniczych, promocji i informacji oraz koszt zmian w organizacji produkcji.

Analizując koszty wdrażania systemu zarządzania bhp, należy uwzględnić koszty: przeglądu wstępnego, szkoleń dotyczących wdrażania systemu, informowania o wdrażaniu systemu, opracowania dokumentacji i planowania w systemie, audytów zewnętrznych i certyfikacji oraz koszty konsultacji zewnętrznych i wewnętrznych. Wydatki na utrzymanie systemu zarządzania bhp obejmują koszty: administracyjne, szkoleń związanych z utrzymaniem i doskonaleniem systemu, informowania o zagadnieniach związanych z utrzymaniem systemu, monitorowania warunków pracy, realizacji planów ogólnych i szczegółowych bhp, audytowania, zarządzania dokumentacją oraz przeglądu wykonywanego przez najwyższe kierownictwo. Przeprowadzone przez CIOP-PIB badania księgowych kosztów wdrażania i utrzymania SZ BHP w 20 przedsiębiorstwach wykazały m.in., iż:

• koszty wdrażania i utrzymania SZ BHP są znacznie wyższe w przedsiębiorstwach bardzo dużych, zatrudniających powyżej 1500 pracowników, w porównaniu do tych kosztów w przedsiębiorstwach zatrudniających poniżej 650 pracowników



• koszty wdrażania i utrzymania SZ BHP są relatywnie niskie w porównaniu do: – kosztów alternatywnych1 wdrażania i utrzymania SZ BHP – kosztów działań prewencyjnych związanych z realizacją przepisów prawa



• wdrażanie SZ BHP przynosi przedsiębiorstwom znaczne korzyści, polegające m.in. na zmniejszeniu liczby i częstości wypadków przy pracy, obniżeniu składki na ubezpieczenie wypadkowe, wzroście wydajności pracy, poprawie jakości oraz na zwiększeniu świadomości w zakresie zagrożeń na stanowiskach pracy [4].

[4] J. Rzepecki Badanie ekonomicznych skutków wdrażania systemów zarządzania BHP. Raport końcowy z realizacji zadania badawczego w ramach programu wieloletniego pn. „Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej”, CIOP-PIB, Warszawa 2007