Zagrożenia poważnymi awariami przemysłowymi w Polsce

 

Zagrożenia poważnymi awariami przemysłowymi w Polsce

 

Zgodnie z opublikowaną we wrześniu 2015 r. ustawą z dnia 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [1] pod pojęciem zakładu stwarzającego zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej rozumie się zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. W Polsce, według danych uzyskanych z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, liczba zakładów stwarzających zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii przemysłowej, na dzień 31 grudnia 2015 r., wynosiła 408, w tym 182 (wzrost o 2 w porównaniu z rokiem poprzednim) zakładów o dużym ryzyku (ZDR) oraz 226 (wzrost o 13 w porównaniu z rokiem poprzednim) zakładów o zwiększonym ryzyku (ZZR). Liczba zakładów ZDR oraz ZZR w podziale na województwa została przedstawiona na rys. 1.

 

 

Rys. 1.  Liczba zakładów kategorii ZDR oraz ZZR w województwach (liczba ZDR/liczba ZZR); stan na dzień 3 czerwca 2015 r. (według informacji uzyskanych z GIOŚ)

 

Wielkość zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi w Unii Europejskiej określana jest na podstawie sprawozdań przekazywanych przez państwa członkowskie Komisji, która następnie w okresie trzyletnim publikuje zbiorcze sprawozdanie dotyczące stosowania w państwach członkowskich dyrektywy w sprawie przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym i ograniczania ich skutków. Ostatnie sprawozdanie z dnia 28 czerwca 2013 r. [2], opracowane na podstawie sprawozdań krajów członkowskich za lata 2009-2011 [3], dotyczyło wdrożenia Dyrektywy Seveso II [4] ze zmianą w 2003 r. [5] i pozwalało na umiejscowienie Polski wśród krajów UE w odniesieniu do zakładów stwarzających zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii przemysłowej (rys. 2).

 

 

Rys. 2.   Porównanie wielkości zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi w państwach Unii Europejskiej, według danych Komisji Europejskiej [2]

 

Według raportu Komisji Europejskiej [2], w Unii Europejskiej odnotowano łącznie 10 314 zakładów, w tym 5 523 zakładów o zwiększonym oraz 4 791 o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (stan na koniec 2011 r.), co oznacza wzrost w stosunku do poprzednich trzech lat o 3%. Zgodnie z informacjami podanymi w sprawozdaniu wzrost ten może być spowodowany wynikiem rozwoju gospodarczego, bądź też ściślejszym przestrzeganiem wymogu zgłaszania zakładów. Sprawozdanie Komisji za lata 2012-2014 zostanie opublikowane w 2017 r.

 

W związku z publikacją i implementacją do prawodawstw poszczególnych państw członkowskich Dyrektywy Seveso III [6] została w 2014 r. opublikowana Decyzja wykonawcza Komisji ustanawiająca format przekazywania informacji od państw członkowskich na temat wdrażania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi [7]. Art. 21 Dyrektywy Seveso III (ust. 2) zawiera wymóg, aby państwa członkowskie składały sprawozdanie z wdrażania dyrektywy do dnia 30 września 2019 r., a następnie w cyklu czteroletnim. Pierwszy okres sprawozdawczy będzie obejmował okres od dnia 1 czerwca 2015 r. (data od której dyrektywa zaczęła w pełni obowiązywać w państwach członkowskich) do dnia 31 grudnia 2018 r. Zdaniem Komisji powinno to pozostawić państwom członkowskim wystarczającą ilość czasu na ocenę zebranych informacji i przedłożenie ich do dnia 30 września 2019 r.

 

Poważna awaria – poważna awaria przemysłowa

Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie Seveso III [6], która w czerwcu 2015 r. zastąpiła Dyrektywę Seveso II [4,5], poważna awaria jest to zdarzenie, takie jak poważna emisja, pożar lub wybuch, do którego doszło w wyniku niekontrolowanych zdarzeń z udziałem jednej lub kilku substancji niebezpiecznych mający miejsce podczas eksploatacji zakładu objętego niniejszą dyrektywą i stwarzające poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego lub środowiska o skutkach natychmiastowych lub powstaniu takich skutków z opóźnieniem na terenie zakładu lub poza nim. Jest to definicja zbliżona do definicji poważnej awarii przemysłowej w rozumieniu przepisów polskich, gdyż przepisy Dyrektywy Seveso III wyłączają całkowicie transport substancji niebezpiecznych z zakresu jej obowiązywania. Przepisy ustawy zmieniającej [1] nie wprowadziły zmian w definicji zawartej w obowiązującej dotychczas ustawie Prawo ochrony środowiska zgodnie z którą:

  • poważna awaria jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem
  • poważna awaria przemysłowa jest to poważna awaria w zakładzie.

 

Załącznik VI Dyrektywy Seveso II stanowił podstawę polskiej ilościowej definicji poważnej awarii zawartej w rozporządzeniu MŚ [9], warto pamiętać, że w związku z implementacją Dyrektywy Seveso III do polskiego prawa zapisy rozporządzenia MŚ [9] uległy zmianie [10]. Polska ilościowa definicja poważnej awarii obejmuje znacznie szersze spektrum zdarzeń, niż przepisy Dyrektywy Seveso II. Zgodnie z tymi zapisami, w Polsce do kategorii poważnej awarii zalicza się także zdarzenia polegające na uwolnieniu w trakcie magazynowania lub transportu dowolnej substancji niebezpiecznej dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska,jeśli zdarzenie takie spowoduje przynajmniej jeden ze skutków wymienionych w rozporządzeniu [9,10]. Przy tym substancje powodujące awarie lub uczestniczące w nich nie muszą być substancjami sevesowskimi, czyli substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyjnych [8]. Omawiane przepisy nie dotyczą jednak zdarzeń awaryjnych z udziałem substancji promieniotwórczych, uregulowanych w przepisach ustawy – Prawo atomowe.

 

Zdarzenia o znamionach poważnych awarii w Polsce

W Dyrektywie Seveso III termin poważna awaria związany jest ściśle z niebezpiecznymi substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyjnych wprowadzonych przez tę dyrektywę [6], identycznymi zresztą z polskimi kryteriami [8]. Ponadto, Dyrektywa Seveso III dotyczy wyłącznie poważnych awarii w obiektach stacjonarnych, podlegających jej przepisom. Czyli chodzi tu jednoznacznie o poważne awarie przemysłowe w rozumieniu przepisów polskich, które występują w zakładach kategorii ZZR oraz ZDR.

W Polsce Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) prowadzi rejestr zgłoszonych zdarzeń, spełniających kryteria poważnych awarii, ustalonych w rozporządzeniu MŚ [9]. Zastosowanie terminu zdarzenie o znamionach poważnych awarii do informacji gromadzonych przez GIOŚ pozwala uniknąć wielu nieporozumień i niejasności, wynikających z różnic definicji terminu poważna awaria w przepisach UE oraz w przepisach polskich.

W roku 2014 organy Inspekcji Ochrony Środowiska przyjęły informacje o wystąpieniu 70 zdarzeń o znamionach poważnych awarii i poważnych awarii, które miały miejsce na terenie Polski, z których tylko 9 było, zgodnie z przepisami, poważnymi awariami.

 

 

Rys. 3.   Liczba zdarzeń o znamionach poważnych awarii i poważnych awarii na terenie województw 2014 r.

 

Biorąc pod uwagę tak dużą liczbę zdarzeń o znamionach poważnej awarii, w porównaniu z liczbą poważnych awarii (zgodnych z definicją dyrektywy) warto zastanowić się nad systemem funkcjonującym w zakładach sevesowskich (ZZR + ZDR) zapewniającym dużo większą ochronę przed wystąpieniem poważnej awarii przemysłowej, niż tym występującym w zakładach niesevesowskich.