Procedura zaliczania: postanowienia przepisów, zalecenia, komentarze


Procedura zaliczania: postanowienia przepisów, zalecenia,  komentarze

Podstawą realizacji procedury zaliczania (kwalifikacji, identyfikacji) obiektu niebezpiecznego są substancje niebezpieczne  stanowiące wraz z przypisanymi im wartościami progowymi kryteria kwalifikacyjne dla instalacji niebezpiecznych.

 

Przepisy Unii Europejskiej (UE) oraz dostosowane do nich regulacje krajowe wprowadzają obowiązek wykonania procedury zaliczania (identyfikacji) obiektu niebezpiecznego przez prowadzącego zakład posiadający jakiekolwiek obiekty (instalacje), w których znajdują się lub mogą powstać w razie awarii niebezpieczne substancje chemiczne wymienione w kryteriach kwalifikacyjnych.

 

Analiza wymagań odnoszących się do zaliczania obiektów niebezpiecznych wykazała, że – wbrew pozorom – postępowanie przy kwalifikacji obiektów do kategorii niebezpiecznych, a także niezbędne do prawidłowego wykonania tej procedury postępowanie dotyczące klasyfikacji substancji do określonej klasy (kategorii) substancji niebezpiecznych, nie jest sprawą prostą.

 

Na wstępie warto zwrócić raz jeszcze uwagę na zakres obowiązywania przepisów:

2a. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do:

1) komórek i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowanych,

2) transportu drogowego, kolejowego, wodnego śródlądowego, morskiego lub powietrznego substancji niebezpiecznych i bezpośredniego związanego z nim tymczasowego ich składowania poza terenem zakładów, z uwzględnieniem załadunku i rozładunku oraz transportu do i z doków, nabrzeży i stacji rozrządowych;

3) poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż, z wyjątkiem ich składowania i magazynowania oraz chemicznych i cieplnych procesów przetwarzania tych kopalin,

4) składowisk odpadów oraz składowania i magazynowania odpadów, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych stanowiących substancje niebezpieczne określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 3 oraz powiązanych z tymi operacjami chemicznych i cieplnych procesów przetwarzania tych odpadów;

5) zagrożeń spowodowanych promieniowaniem jonizującym generowanym przez substancje;

6) poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż na obszarach morskich;

7) magazynowania gazu w podziemnych obiektach morskich, obejmujących zarówno przeznaczone do tego obiekty magazynowe, jak i obiekty, w których prowadzi się również poszukiwania i eksploatację kopalin, w tym węglowodorów;

8) transportu substancji niebezpiecznych rurociągami, z uwzględnieniem pompowni, znajdującymi się poza zakładami o zwiększonym ryzyku lub zakładami o dużym ryzyku.

 

Tak więc, przedstawione w poniżej materiały i zalecenia nie dotyczą rodzajów zakładów i organizacji, które spełniają powyższe warunki.

 

Kryteria kwalifikacyjne dla obiektów niebezpiecznych

 

Jedną z głównych procedur systemu przeciwdziałania zagrożeniom poważnymi awariami przemysłowymi stanowi procedura zaliczania, tzn. kwalifikacja obiektów, w których znajdują się (lub mogą powstać w razie awarii) niebezpieczne substancje chemiczne, do jednej z dwóch kategorii: do kategorii dużego (ZDR) oraz kategorii zwiększonego (ZZR) ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

 

Procedura zaliczania, tzn. kwalifikacji instalacji do kategorii niebezpiecznych ma kluczowe znaczenie w systemie przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Służy ona bowiem ustaleniu głównego podmiotu omawianych regulacji, tzn. obiektu (instalacji/zakładu) niebezpiecznego oraz – w wyniku kwalifikacji instalacji do jednej z dwóch kategorii, tj. ZZR lub ZDR – stanowi podstawę do określenia zakresu zadań i obowiązków zarządu obiektu oraz właściwych władz, a także służb publicznych. Zakresy tych obowiązków i zadań są różne dla obu kategorii obiektów.

 

Wejście w życie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008, tzw. Rozporządzenia CLP, które wprowadziło na terenie Unii Europejskiej jednolity, zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów – GHS, spowodowało konieczność zmiany kryteriów kwalifikacyjnych Dyrektywy Seveso II i w 2012 r. została opublikowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, zmieniającej, a następnie uchylającej dyrektywę Rady 96/82/WE (Dyrektywa Seveso III). Dyrektywa ta wprowadza kryteria kwalifikacyjne oparte o klasyfikację substancji niebezpiecznych zgodną z Rozporządzeniem CLP. Od 1 czerwca 2015 r. powinny obowiązywać na terenie Unii Europejskiej w każdym kraju członkowskim wprowadzone do prawa krajowego nowe kryteria kwalifikacyjne zgodne z Załącznikiem I Dyrektywy Seveso III. W dniu 3 lutego 2016 r. opublikowane zostało w Dzienniku Ustaw:

 

Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 29 stycznia 2016 r. w sprawie rodzajów i ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych, decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym lub dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/138)

 

Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni o dani ogłoszenia. Rozporządzenie przytaczane jest w poniższym tekście w postaci skrótu Rozporządzenie MR z 2016 r.)

 

W przepisach polskich ustalono kryteria kwalifikacyjne w formie zbioru zasad postępowania oraz dwóch wykazów niebezpiecznych substancji chemicznych wraz z granicznymi ilościami tych substancji (wartościami progowymi). Są to:

 

- Wykaz klas (kategorii) substancji – Tabela 1 Rodzaje i ilości substancji niebezpiecznych z uwzględnieniem kryteriów kwalifikowania ich do kategorii substancji stwarzających zagrożenia załącznika do rozporządzenia MR z 2016 r.) Obejmuje on 4 działy: zagrożenia dla zdrowia (Dział H), zagrożenia fizyczne (Dział P), zagrożenia dla środowiska (Dział E) oraz zagrożenia pozostałe (Dział O).

 

- Wykaz nazwanych substancji lub grup substancji – Tabela 2 Rodzaje i ilości substancji niebezpiecznych z uwzględnieniem ich nazw i oznaczeń numerycznych załącznika do rozporządzenia MR z 2016 r. Jest to wykaz substancji i grup substancji dla których z różnych względów ustalono określone wartości progowe, odmienne od przypisanych klasie (kategorii), do której dana substancja została zaklasyfikowana. Ustalone wartości są mniejsze lub większe (w wielu przypadkach znacznie) ze względu na przesłanki pragmatyczne.

 

Dla poszczególnych substancji nazwanych oraz klas substancji w przepisach polskich ustalono dwie wartości progowe – mniejszą i większą, kwalifikujące instalację niebezpieczną odpowiednio do kategorii ZZR lub ZDR.

 

Z punktu widzenia zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi oraz systemu przeciwdziałania tym zagrożeniom Unia Europejska (i w konsekwencji przepisy polskie), na podstawie analiz licznych przemysłowych awarii chemicznych w państwach Wspólnoty oraz na świecie, przyjęła w kryteriach kwalifikacyjnych tylko niektóre klasy oraz poszczególne substancje niebezpieczne spośród wielkiej liczby tych, które na podstawie odrębnych przepisów są klasyfikowane jako substancje (lub preparaty) niebezpieczne.

 

W celu prawidłowego i zgodnego z wymaganiami wykonania procedur samoidentyfikacji (kwalifikacji obiektu do odpowiedniej kategorii niebezpiecznych) oraz właściwego wykonania procedury notyfikacji obiektu niebezpiecznego wraz z notyfikacją (zgłoszeniem) substancji niebezpiecznych w obiekcie, niezbędne są:

 

1. pełna znajomość i właściwe zrozumienie zasad postępowania kwalifikacyjnego obiektów ustalonych w przepisach polskich

2. właściwe wykonanie postępowania klasyfikacyjnego substancji niebezpiecznych stanowiących kryteria kwalifikacyjne dla obiektów, czyli właściwa klasyfikacja substancji i preparatów niebezpiecznych wraz z określeniem (przypisaniem im) wartości progowych odpowiednich dla danej klasy substancji.

 

Innymi słowy, kryteria kwalifikacyjne wymagają szczegółowego rozwinięcia przez uwzględnienie wszystkich substancji, które należy zaklasyfikować do danej klasy (kategorii) wskazanej w kryteriach kwalifikacyjnych dla instalacji niebezpiecznych.

 

Liczne substancje zostały urzędowo zaklasyfikowane przez UE do poszczególnych klas na mocy przepisów odpowiednich dyrektyw. Wiele z nich, ze względu na właściwości, zaliczono jednocześnie do kilku klas (kategorii) substancji. Fakt ten należy także uwzględniać wykonując procedurę samoidentyfikacji, co oznacza potrzebę kilkakrotnego wzięcia pod uwagę takiej substancji w określonych sytuacjach.

 

Szczególnie ważne, oprócz prawidłowej klasyfikacji substancji, jest postępowanie dotyczące procedury sumowania qi/Qi, kiedy ilości poszczególnych nazwanych substancji niebezpiecznych umieszczonych w tabeli 2 załącznika do rozporządzenia MR z 2016 r. oraz zaklasyfikowanych do poszczególnych klas (kategorii) substancji umieszczonych w tabeli 1 tego załącznika (kryteria kwalifikacyjne) są znaczne, ale nie przekraczają wartości progowych.

 

Trzeba zwrócić uwagę na to, że zgodnie z wymaganiami UE oraz polskimi, jeśli substancja nie znajduje się w „urzędowym” wykazie substancji niebezpiecznych, należy samodzielnie dokonać jej klasyfikacji, stosując odpowiednie kryteria klasyfikacyjne, ustalone w tych przepisach.

 

W odniesieniu do kwalifikacji zakładu zgodnej z nową klasyfikacją substancji i mieszanin niebezpiecznych można posłużyć się Bazą substancji sevesowskich zgodnych z Dyrektywą Seveso III.