Odpowiedzialność za naruszenie obowiązków związanych z badaniami profilaktycznymi

Osoba kierująca pracownikami, która nie wykonuje ciążących na niej obowiązków z zakresu bhp, może odpowiadać za taki stan na podstawie odpowiedzialności wykroczeniowej (art. 283 § 1 k.p.), a w skrajnym przypadku – karnej (art. 220 k.k.). [⁵ Walczak K. Kodeks pracy. Komentarz El/Legalis, 2015.]  W tym miejscu należy się zgodzić z poglądem, że w przypadku poszukiwania osoby odpowiedzialnej za narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu na plan pierwszy wysuwają się właśnie osoby wskazane w art. 212 k.p. [⁶ Widzisz R. Odpowiedzialność za naruszenie bezpieczeństwa i higieny pracy w świetle art. 220 k.k., „Prok. i Pr.” 2005, Nr 4, s. 63 i nast.].

Jak wspomniano, naruszenie tych obowiązków może zostać także uznane za przestępstwo, bowiem - zgodnie z art. 220 k.k. - kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jednakże nie podlega tej karze osoba, która dobrowolnie uchyliła grożące niebezpieczeństwo [⁷ Tomporek A. Przedmiot ochrony prawnokarnej i podmioty przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art. 219-221 KK), PiZS 2002, Nr 8.].

W art. 283 § 1 k.p. wymieniono dwie kategorie podmiotów odpowiedzialnych za przestrzeganie przepisów lub zasad bhp, oddzielając je alternatywą „albo": są to podmiot odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo podmiot kierujący pracownikami. Uzasadnione wydaje się w związku z tym twierdzenie, że osoba kierująca pracownikami może mieścić się w zakresie podmiotowym przestępstwa z art. 220 k.k. wówczas, gdy wraz z funkcją kierowniczą w procesie pracy podległych pracowników powierzony jej został pewien zakres obowiązków z zakresu odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa. Podmiotem przestępstwa z art. 220 § 1 k.k. jest bowiem wyłącznie osoba odpowiedzialna za bhp, a więc może być to pracodawca, ale również każda inna osoba kierująca pracownikami, a nawet osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bhp, nawet jeżeli nie pozostają w strukturze organizacyjnej firmy, jeżeli tylko nie dopełniały swoich obowiązków wynikających z tej odpowiedzialności (zob. wyr. SN z 19.02.2013 r., IV KK 216/12, Prok. i Pr. 2013/5/6). Zagrożeniem sankcją z art. 220 k.p. należy zatem objąć tylko te osoby kierujące pracownikami, którym można postawić zarzut musi pokrywać się z katalogiem z art. 212 k.p.

W tym miejscu należy zauważyć, że obok odpowiedzialności o charakterze karnym możliwe jest także wypowiedzenie umowy o pracę ze względu na naruszenie przez pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym przepisów, czy zasad bhp, zwłaszcza w sposób prowadzący do zagrożenia życia lub zdrowia pracowników. SN w wyroku z dnia 14.9.1998 r. (I PKN 322/98, OSNAPiUS 1999/20/641) wskazał, że naruszenie przez pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym przepisów (zasad) bhp, zwłaszcza w sposób prowadzący do zagrożenia życia lub zdrowia pracowników, jest przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie przez pracodawcę umowy na czas nieokreślony.

Odpowiedzialność z tytułu zaniechania obowiązku poddania się badaniom profilaktycznym spoczywa także na pracowniku. W sytuacji, gdy pracownik odmawia poddania się badaniom, pracodawca nie może dopuścić go do pracy. W takim przypadku, za czas niewykonywania obowiązków z powodu niepoddania się przez pracownika badaniom lekarskim, nie przysługuje mu wynagrodzenie (SN w wyroku z 23 września 2004 r., sygn. akt: I PK 541/03, OSNAPiUS 2005/7/94). Wobec pracownika uchylającego się od przeprowadzenia badań, pracodawca może nie tylko zastosować karę porządkową, ale nawet rozwiązać z nim stosunek pracy w trybie natychmiastowym z winy pracownika, o czym była mowa wyżej.