Objęcie poruszających się obiektów nadzorem systemu Internetu Rzeczy (IoT, ang. Internet of Things) wymaga zastosowania bezprzewodowej transmisji danych, a często również energii, z wykorzystaniem propagacji energii elektromagnetycznej w powietrzu. Rozwiązania takie są coraz powszechniej wdrażane w wielu gałęziach gospodarki (np. przemyśle wytwórczym, budownictwie, transporcie czy rolnictwie, nauce, służbie zdrowia, a nawet w służbach mundurowych czy działaniach militarnych). Pole elektromagnetyczne (pole-EM) jest w takich systemach emitowane przez moduły radiowe urządzeń wyposażone w anteny nadawcze. Ze względu na elektromagnetyczne okoliczności związane z użytkowaniem urządzeń nasobnych IoT, właściwe jest rozróżnienie ich pod względem rodzaju źródła zasilania modułów radiowych na: (1) autonomiczne urządzenia wyposażone w źródło zasilania modułów radiowych, wykorzystujących różne standardy radiokomunikacji, np. Bluetooth, Wi-Fi, publiczne systemy telefonii komórkowej i podobne oraz (2) urządzenia niezawierające źródła zasilania, zasilane z zewnątrz energią przekazaną bezprzewodowym łączem elektromagnetycznym, np. znaczniki pasywne RFID. Celem publikacji jest scharakteryzowanie okoliczności i skutków oddziaływania w środowisku pracy pola-EM wytwarzanego ze względu na zamierzone właściwości funkcjonalne różnorodnych nasobnych urządzeń wykorzystywanych w systemach IoT. Scharakteryzowano nasobne urządzenia systemów IoT i wykorzystywane w nich różnorodne technologie radiokomunikacyjne, rozpatrywane ze względu na pole-EM emitowane podczas ich użytkowania i skutki jego oddziaływania w środowisku pracy. Omówiono wymagania prawne dotyczące oceny i ograniczania niepożądanych skutków oddziaływania pola-EM na pracujących i materialne środowisko pracy, a także środki ochronne służące ich ograniczaniu, stosowane w ramach wymagań prawa pracy.

W pracy przedstawiono specyfikację urządzeń radiolokacyjnych wytwarzających silne, impulsowe pola mikrofalowe oraz określono narażenie pracownikow na ten typ promieniowania elektromagnetycznego. Przedstawiono rownież uwarunkowania metrologiczne realizacji pomiarow impulsowego promieniowania mikrofalowego emitowanego przez radary. Przedstawiono międzynarodowe rekomendacje dotyczące limitowania natężenia pola elektrycznego. Zostały również przedstawione uwarunkowania krajowych limitow ustanowione w przepisach oraz zaproponowano ujednolicone podejście do metrologii impulsowego pola mikrofalowego.

Stanowisko Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym (ICNIRP) w sprawie zmiany wartości maksymalnych dopuszczalnych ekspozycji (MDE) dla niespójnego promieniowania widzialnego i podczerwonego, opublikowane w 2013 roku, wprowadza szereg zmian w zakresie kryteriów oceny zagrożenia tym promieniowaniem w porównaniu z obecnie obowiązującymi przepisami, które nie uwzględniają tego stanowiska. W zależności od rodzaju zagrożenia zmiany te dotyczą krzywych skuteczności rozkładu widmowego natężenia napromienienia oraz sposobów wyznaczania wartości MDE dla rożnych zakresów czasu ekspozycji i wymiarów kątowych źródła. Celem pracy jest analiza proponowanych zmian i wynikających z nich różnic w ocenie zagrożenia na stanowiskach pracy. Dodatkowo zaproponowano szereg modyfikacji w zakresie metod pomiaru promieniowania IR i VIS określonych w normie przedmiotowej PN-EN 14255-2:2010.

Lokalizatory, czyli nasobne urządzenia ułatwiające zdalne (elektromagnetyczne) monitorowanie miejsca pobytu lub odnalezienie człowieka, są wykorzystywane w rozwiązaniach poprawiających bezpieczeństwo ludzi w trudnym lub niebezpiecznym terenie. W związku z tym, że lokalizatory mają za zadanie poprawienie bezpieczeństwa ludzi w razie zagrożenia bezpieczeństwa, a nawet życia użytkownika, parametry emitowanego przez nie pola elektromagnetycznego są w znacznym stopniu zdeterminowane spodziewanymi dla takiego zdarzenia okolicznościami technicznymi i parametrami dielektrycznymi środowiska w takim miejscu. Wykonane badania wykazały, że w otoczeniu nasobnych lokalizatorów (takich jak lokalizatory lawinowe, lampy górnicze wyposażone w górniczy nadajnik lokacyjny czy radiotelefony) należy rozpoznać, czy występuje przestrzeń pola elektromagnetycznego o poziomie, przy którym stosuje się systemowe działania związane z ochroną przed zagrożeniami elektromagnetycznymi (tzn. jest tam pole elektromagnetyczne stref ochronnych, o zasięgach zależnych od rodzaju urządzenia i parametrów jego pracy), a przy radiotelefonach pracujących z mocą 4 W lub więcej należy również rozpoznać, czy występuje przestrzeń pola elektromagnetycznego strefy niebezpiecznej (narażenie niebezpieczne). Ze względów funkcjonalnych (konieczność emisji pola elektromagnetycznego w pobliżu ciała pracownika) całkowita eliminacja zagrożeń elektromagnetycznych związanych z użytkowaniem nasobnych lokalizatorów jest niemożliwa. Zaproponowane w niniejszym opracowaniu środki ochronne umożliwiają znaczne ograniczenie omawianych zagrożeń elektromagnetycznych podczas użytkowania lokalizatorów nasobnych.

Ochrona przed zagrożeniami elektromagnetycznymi powinna dotyczyć również prac podczas ich oceny, traktowanych

jako jeden z przejawów użytkowania źródła pola elektromagnetycznego (pola-EM). Diatermie chirurgiczne zaliczają

się do najliczniejszych źródeł pola-EM, które wymaga oceny w środowisku pracy. Przy takich urządzeniach charakterystyka zagrożeń elektromagnetycznych jest podobna podczas wykonywania ich oceny i podczas zabiegów medycznych – jest uzależniona od konfi guracji przestrzennej wyposażenia technicznego w sali operacyjnej (lub zabiegowej) oraz organizacji pracy zespołu pomiarowego/(zabiegowego). Jednakże warunki narażenia zespołu zabiegowego są determinowane w pierwszym rzędzie stanem zdrowia pacjenta, ale również wiedzą i umiejętnościami pracowników organizujących lub przeprowadzających zabiegi. Narażenie na pole-EM jest nieuniknione podczas wykorzystywania diatermii chirurgicznych w zabiegach ratujących zdrowie i życie pacjentów, natomiast podczas pomiarów przy takich urządzeniach można w znacznym stopniu je ograniczyć, opracowując procedury wykonywania pomiarów w optymalnym zakresie i warunkach technicznych – o ile pomiary takie są niezbędne do właściwego rozpoznania i ograniczenia zagrożeń dotyczących pracowników ochrony zdrowia. W artykule przeanalizowano wybrane aspekty tego problemu w kontekście wymagań prawa pracy dotyczących m.in. oceny i ograniczania oddziaływania pola-EM emitowanego przez diatermie chirurgiczne na pracowników, w tym oceny narażenia kończyn. Pomiary pola-EM powinny być zorganizowane w taki sposób, aby miarodajnie ocenić parametry narażenia zespołu zabiegowego (przy wielu urządzeniach osiągającego poziom narażenia niebezpiecznego), ale przy zapewnieniu bezwarunkowej tymczasowości narażenia zespołu pomiarowego, ponieważ prace pomiarowe nie spełniają kryteriów dotyczących warunkowej akceptowalności narażenia niebezpiecznego na pole-EM pracownika (jak określono w rozporządzeniu ministra ds. pracy: DzU 2018, poz. 331). W załączniku artykułu scharakteryzowano ramowe zasady organizowania takich pomiarów i zasady oceny zagrożeń elektromagnetycznych (występujących w różnych warunkach użytkowania diatermii chirurgicznych), obejmującej wykorzystanie danych poza-pomiarowych.

Przedstawiono charakterystykę systemów radiokomunikacyjnych emitujących promieniowanie elektromagnetyczne

(PR-EM) rozpoznane w budynkach użyteczności publicznej. Zaprezentowano wyniki badań PR-EM w budynkach

użyteczność publicznej w środowisku miejskim, charakteryzującym się największym zagęszczeniem anten nadawczych oraz PR-EM o najbardziej złożonym widmie częstotliwości. Wykazano, że głównymi źródłami ekspozycji na PR-EM w budynkach są zewnętrzne stacje bazowe sieci telefonii mobilnej 4G/5G (pasma downlink: GSM 900 oraz LTE 800, 1800, 2100 i 2600) i naziemnych nadajników radiowo-telewizyjnych (FM i TV VHF i UHF), o ile są one zlokalizowane na terenie miasta, oraz wewnętrzne sieci lokalnej łączności między urządzeniami i dostępu do Internetu (Wi-Fi 2,4GHz i 5GHz). Wyniki badań wykazały, że w typowych warunkach lokalizacji zewnętrznych anten systemów radiokomunikacyjnych ekspozycja na PR-EM w budynkach użyteczności publicznej nie przekraczała dolnego limitu strefy pośredniej (ekspozycja pomijalna określona przez prawo pracy). W przypadku lokalizacji wewnątrz budynków źródeł PR-EM mogą one mieć najistotniejszy udział w profilu występującej tam ekspozycji. Zaprezentowano również kluczowe elementy postępowania podczas oceny i ograniczania PR-EM w budynkach użyteczności publicznej.

Rozwój elektromobilności, czyli wykorzystania pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym, a także infrastruktury technicznej zapewniającej energię do poruszania się takich pojazdów po drogach (stacji ładowania), wiąże się z emisją pola elektromagnetycznego (pola-EM). Zgodnie z wymaganiami prawa pracy, pole-EM jest oceniane i ograniczane w środowisku pracy ze względu na zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia, jakie mogą być związane ze skutkami ich bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na człowieka i obiekty materialne podczas zróżnicowanych warunków użytkowania jego źródeł (obejmującego m.in. rutynową eksploatację, kontrolę i serwisowanie), (rozporządzenie ministra ds. pracy: DzU 2018, poz. 331 (t.j.)). Omówiono rodzaje typowych stacji ładowania pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym oraz charakterystykę pola-EM występującego w otoczeniu stacji podczas ich użytkowania. Z uwagi na rozpoznaną możliwość występowania w otoczeniu stacji ładownia pojazdów o napędzie elektrycznym pola-EM wymagającego oceny ze względu na wymagania prawa pracy, opracowano rekomendowaną metodę pomiaru parametrów pola-EM in situ w przestrzeni pracy podczas użytkowania tego rodzaju urządzeń, spełniającą wymagania prawa pracy (rozporządzenia ministra ds. pracy: DzU 2018, poz. 331 (t.j.) i poz. 1286). Zaprezentowano również kluczowe elementy programu stosowania środków ochronnych dotyczących ograniczania zagrożeń elektromagnetycznych podczas użytkowania infrastruktury elektroenergetycznej ładowania pojazdów samochodowych o napędzie elektrycznym, wymaganych do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w otoczeniu takich źródeł pola-EM.

Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny na podstawie ustawy – Prawo atomowe zapewnia wsparcie merytoryczne

wojewodzie w zakresie: pomiarów dozymetrycznych i spektrometrycznych na miejscu zdarzenia radiacyjnego, oznaczeń laboratoryjnych, interpretacji wyników i analiz, oceny zagrożenia i rozwoju sytuacji awaryjnej, opracowania projektu informacji wyprzedzającej dla ludności. Ponadto współpracuje z wojewodą w zakresie ewentualnych działań interwencyjnych typu: ewakuacja, podanie preparatów ze stabilnym jodem, wydanie zakazu lub ograniczenia spożywania skażonej żywności i skażonej wody przeznaczonej do spożycia. Zakres potencjalnych działań jest więc szeroki i wymaga kompleksowej wiedzy analitycznej. W artykule omówiono działania związane z postępowaniem w zdarzeniach radiacyjnych, praktyczne aspekty związane z: wyszukaniem materiału promieniotwórczego będącego przyczyną zdarzenia i jego identyfi kacją oraz postępowaniem po wykryciu materiału promieniotwórczego i jego zabezpieczeniem, opierając się na doświadczeniu praktycznym z działań związanych ze zdarzeniami, które zaistniały na terenie województwa podkarpackiego. Omówiono również sposób zabezpieczenia osób interweniujących podczas zdarzenia radiacyjnego przed czynnikami biologiczno-chemicznymi mogącymi pojawić się w miejscu jego zgłoszenia oraz wyposażenie pomiarowe stosowane podczas interwencji w zdarzeniach radiacyjnych. Scharakteryzowano możliwości analityczne w przypadku zdarzeń o zasięgu zakładowym oraz wojewódzkim. Ponadto scharakteryzowano wymianę informacji z Wojewódzkim Centrum Zarządzania Kryzysowego, Państwową Strażą Pożarną i Centrum Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki oraz pracownikami jednostki organizacyjnej, w której nastąpiło zdarzenie.

Wymagania prawne dotyczące ochrony przed zagrożeniami elektromagnetycznymi ewoluują wraz z rozwojem technologii powodujących emisję pola elektromagnetycznego do środowiska pracy oraz wiedzy naukowej o mechanizmach jego oddziaływania na ludzi i inne obiekty materialne, a także związanych z nim zagrożeniach bezpieczeństwa i zdrowia. Punktem odniesienia dla wielu dokumentów prawnych stały się w Europie zalecenia opracowane przez International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP). W artykule scharakteryzowano genezę tych zaleceń na tle polskich i międzynarodowych (IEEE, INIRC) doświadczeń praktycznych w zakresie ochrony pracowników przed zagrożeniami elektromagnetycznymi oraz użyteczność dla systemowego zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy najnowszych zaleceń ICNIRP (2020), dotyczących ochrony przed skutkami oddziaływania pola elektromagnetycznego o częstotliwości przekraczającej 100 kHz.